Trans vluchteling in Nederland: buiten het azc rijden witte mannen langs om voor tien euro om seks te vragen (2024)

Vluchtelingen De Mexicaanse Alejandra Ortiz schrijft in haar unieke autobiografie over haar Nederlandse vluchtelingenbestaan. Fraude wordt beloond en eerlijkheid bestraft.

• Auteurs
  • Persis Bekkering
• Gepubliceerd op16 februari 2023
• Leestijd3 minuten

Bij de Nederlandse immigratiedienst IND maak je kans op een verblijfsvergunning als je uit een land komt dat staat genoteerd als onveilig. Staat het land van herkomst niet op het lijstje, dan is de kans klein dat je status krijgt, wat je ook hebt meegemaakt. Dat ondervindt de Mexicaanse Alejandra Ortiz, wanneer ze in 2015 op Schiphol aankomt ‘op het randje van een zenuwinzinking’. Als trans vrouw is ze haar leven in Mexico niet zeker. Maar Mexico is veilig, oordeelt de IND, die keer op keer haar verzoek tot status afwijst. Er is immers net een wet aangenomen die het hom*ohuwelijk legaliseert, en er zit een trans vrouw in het parlement. Bovendien heeft Ortiz blijkbaar de kans gehad om in transitie te gaan, dus zo erg zal het wel niet zijn?

Ortiz heeft een heel andere ervaring van haar geboorteland, zo tekent ze op in het autobiografische De waarheid zal me bevrijden. Verstoten en mishandeld door haar familie en dorpsgenoten heeft ze zich al jong in leven moeten houden met prostitutie. Soms vond ze baantjes in de horeca, maar ook daar werd ze dagelijks gepest, geslagen, bedreigd. Voor de wet zijn lhbti’ers dan wel gelijk, de ultragewelddadige Mexicaanse machocultuur accepteert haar niet voor wie ze is. Het geweld tegen trans personen is gruwelijk en frequent. Tegen de tijd dat ze dertig is, is Ortiz getraumatiseerd en doodsbang.

Ondanks haar penibele situatie spaart ze genoeg geld voor haar gendertransitie. Ze fraudeert om een paspoort met haar nieuwe voornaam te kunnen krijgen. Maar zelfs wanneer ze het lichaam en de papieren heeft van een vrouw, achtervolgt het geweld haar. Ze droomt van Europa, als de enige plek waar ze zich niet hoeft te verstoppen.

Tegenwoordig heeft Ortiz nog altijd geen verblijfsvergunning; ze woonde de afgelopen jaren ongedocumenteerd in Amsterdam, en is onlangs een nieuw proces gestart om status te krijgen. Haar laatste poging om aandacht voor haar verhaal te vragen is het schrijven van De waarheid zal me bevrijden, een dagboekachtig verslag van Ortiz’ jaren in een azc in Echt, vlakbij Roermond, afgewisseld met terugblikken op haar leven in Mexico en illegale verblijf in de Verenigde Staten. Ortiz schreef het boek in het Engels, doorspekt met Spaans en allerlei meertalige uitdrukkingen die ze als migrant oppikte, waaronder Arabisch, Albanees, Perzisch. Haar bijzondere manuscript kwam uiteindelijk bij dichter Lieke Marsman terecht, en is daarna levendig vertaald en geredigeerd door haar partner, journalist Simone Peek. De Nederlandstalige uitgave is de oorspronkelijke uitgave.

Een uniek project, dat een zeldzame inkijk biedt in het dagelijks leven in het voorgeborchte van fort Europa. De waarheid zal me bevrijden is expliciet non-fictie en Ortiz’ intenties zijn ondubbelzinnig: door haar verhaal te vertellen hoopt ze dat haar situatie en die van andere trans vluchtelingen verbetert. Maar het is ook een boek van literaire proporties, een hedendaagse odyssee door continenten en identiteiten, even sprankelend als donker.

Ortiz schrijft met een verrassend onsentimentele toon, ingehouden en feitelijk, en het effect is dat haar verhaal – een aaneenschakeling van onrecht, tragiek en ellende – de lezer nooit murw beukt; de noodzakelijke gevoeligheid om haar verhaal in zijn omvang in zich op te nemen blijft bewaard. Het komt des te harder aan, dit document van Nederland, van de tegenstrijdigheid en zinloosheid van het Nederlands migratiebestel, van de beperkte en te simpele categorieën waarin het beleid is opgedeeld, van de bureaucratie van de IND, en ook van de gewelddadigheid van vluchtelingen, evenzeer als van gewone Nederlandse burgers. De feitelijke toon krijgt vanzelf bittere ironie. Buiten het azc rijden er witte mannen in auto’s langs om vluchtelingen voor tien euro om seks te vragen. Zelfs de Nederlandse lhbti-gemeenschap is niet altijd veilig; sommige vluchtelingen krijgen onderdak van hom*ostellen in ruil voor gedwongen seks, lezen we. Ortiz spaart ook zichzelf niet, zoals wanneer ze haar giftige vooroordelen jegens vluchtelingen uit het Midden-Oosten en Afrika beschrijft.

Lichte momenten zijn er genoeg. Ortiz vindt overal liefde, humor en vriendschap. Ze beschrijft in detail haar verliefdheden en seksuele avonturen in het kamp; eerst met de Albanees Altin, met wie ze communiceert in een unieke mengvorm van Italiaans, Albaans en Spaans, en daarna met de onstabiele, narcistische Irakees Hayat, die in Europa geboren is maar toch geen verblijfsvergunning krijgt. Ze maakt ook goede vrienden, met wie ze koffiedrinkt, maaltijden kookt en roddelt. Ortiz is goed in het beschrijven van een soort lieve huiselijkheid, die je niet verwacht in een door god verlaten plek als het azc.

Het kamp functioneert als wat filosoof Michel Foucault een ‘heterotopie’ noemde, een plaats met andere regels dan in de normale wereld. Hoewel de trans vrouwen er niet altijd goed worden behandeld, staan de mannen voor ze in de rij. ‘Ik heb Luna, Marimar, Kia en Nour gevraagd of ze thee komen drinken, maar ze zeiden allemaal nee. Ze zijn druk met hun mannen. Het zit in de lucht, denk ik. Vorige maand waren ze nog allemaal single en neukten ze iedere Pieter of Ali die ze tegenkwamen, maar nu zijn het echte huisvrouwen geworden. Ze koken, doen de was en pijpen on demand. Misschien is er iets aan de kampomgeving waardoor het voor heteroseksuele mannen ineens makkelijk is om een relatie aan te gaan met trans vrouwen.’

Ortiz ontwikkelt zich ondertussen als activist, ze is actief in diverse queer organisaties, schrijft mee aan overheidsrapporten. In De waarheid zal me bevrijden kan ze opnieuw en voor een groter publiek tonen waar het misgaat, welke paradoxen de verschillende migratieorganen lamleggen. Ze beschrijft de frustrerende identiteitspolitiek van de IND, en hoe de huidige regels fraude belonen en eerlijkheid bestraffen. Waar dit boek als document vooral in slaagt, is Ortiz en andere vluchtelingen in hun menselijkheid bewaren. Misschien is dat de waarheid die nodig is om haar te bevrijden van een onmenselijk systeem.